Dit was toch wel een tegenvaller. En ze waren nog maar net onderweg. De Van Wesemaels vertrokken die dag in augustus 1935 vol enthousiasme met hun groep per trein uit Gent voor een culturele rondreis door Duitsland. Berlijn, Augsburg, Dresden, Leipzig, Eisenach en Kassel stonden op het gespierde weekprogramma. De reisleider had er weliswaar al voor gewaarschuwd. Je komt zo maar Duitsland niet in en je moet precies aangeven hoeveel geld je op zak hebt, want je mag niet met meer Rijksmarken het land verlaten dan je hebt ingevoerd. Maar toch was die controle door de Duitse douane een opdoffer. Die inspectie bleef maar duren: “De bezitters van een ronde som Belgisch geld worden vriendelijk verzocht hun portefeuille te openen en hun groote brieven eens te laten zien”, vertelt Maurits Van Wesemael. Het lange wachten stuurde het reisschema in de war en er werd gevreesd dat er geen tijd meer zou zijn voor de lunch in Keulen.
Uiteindelijk kregen de reizigers groen licht en konden de Van Wesemaels ten volle genieten van hun trip. Vakantie in nazi-Duitsland? Het bestond wel degelijk en zoals het boek van Kristin Semmens, Seeing Hitler’s Germany: Tourism in the Third Reich aantoont werd toerisme door de nieuwe machthebbers zelfs aangemoedigd om een waas van normaliteit over de nefaste geruchten over het regime te blazen. Zo kon iedereen, Duitsers zowel als buitenlandse toeristen (althans tot 1939), wel met eigen ogen zien dat het er niet alleen zo slecht nog niet was, maar dat het land het zelfs uitstekend deed.
De strenge grenscontrole weerhield de Gentse Van Wesemaels er ook niet van om tussen 1935 en 1938 een viertal keren naar Duitsland en Oostenrijk te reizen. Van iedere trip hielden ze keurig een fotoalbum bij, met beeld en uitleg. In deze albums bewaard door Liberas steken veel ansichtkaarten en zelfgemaakte foto’s, die bijzonder interessant zijn. Dit beeldmateriaal toont niet alleen de grote Duitse steden met hun rijk historisch erfgoed net voor de verwoestingen van de oorlog, de snapshots van straatbeelden laten er ook geen twijfel over bestaan wie er in Duitsland aan de macht was.
Er werd duidelijk veel gemarcheerd in de straten (Hitlerjugend), politie en militairen komen vaak in beeld, en swastika’s aan gevels en vlaggenstokken zijn alomtegenwoordig. Sommige foto’s lijken nu met de nodige afstand bijzonder cynisch, zoals die waarop een banner met “Herzlich Willkommen” onder hakenkruisvlaggen de bezoekers van Hamburg ontvangt. Een lange rij reiskoffers wordt door een groepje bruinhemden geïnspecteerd.
Kristin Semmens onderscheidt evenwel in haar boek de openlijk gepolitiseerde toeristencultuur van steden zoals Berlijn, München en Neurenberg, waar de boodschap door de nazi-symboliek, megalomane bouwprojecten en heldencultus onmiskenbaar was, van het eerder “normale” toerisme in een land dat ook al voor 1933 cultuurhistorisch en geografisch heel wat te bieden had. Dit onderscheid komt ook duidelijk in de fotoalbums van Van Wesemael (net als in zijn bijschriften ten andere) tot uiting.
In München, de zo geheten “Hauptstadt der Bewegung”, maakte de recente nazi-architectuur op de monumentale “Königsplatz” indruk op de bezoekers. De gigantische “Führerbau” (waar in 1938 het beruchte verdrag van München zou worden ondertekend) en de “Verwaltungsbau” bestaan nog steeds. De neoklassieke “Ehrentempel” opgericht voor de zestien nazi’s die in 1923 bij de “Bierkellerputsch” het loodje hadden gelegd, werden echter in 1947 door de Amerikanen gesloopt. Ook het aanpalende “Braunes Haus”, het nazi hoofdkwartier (mét vrij toegankelijk museum), werd na de oorlog met de grond gelijk gemaakt. Op dezelfde plaats staat sedert 2015 het Documentatiecentrum voor het nationaalsocialisme.
Daarnaast lijken de foto’s van pittoreske dorpjes met vakwerk, middeleeuwse kerken, fleurige alpenweiden en bewoners in streekdracht uit een andere wereld te stammen. En uiteindelijk was dat ook zo. Het was precies wat de nazi’s wilden. Het vergif zat overigens in de staart. Van Wesemael noteert bij een foto van een standbeeld van Richard Wagner in München laconiek dat tijdens het muziekfestival van de zomer 1936 in het “Prinzregententheater” uitsluitend zijn opera’s werden geprogrammeerd.
Bronnen:
Kristin Semmens, Seeing Hitler’s Germany: Tourism in the Third Reich. Basingstoke and New York, 2005.
Kristin Semmens, Travel in Merry Germany, in Histories of tourism: Representation, identity and conflict, (editor J.K. Walton / Series: Tourism and cultural change, 2005).
