In een vorig artikel werd ingegaan op het gebruik van kopieboeken om kopieën van onder andere verstuurde brieven te bewaren. Aan het gebruik van deze techniek kwam langzaam een einde bij de geleidelijke opgang van de typemachine vanaf het einde van de negentiende eeuw.

Carbonpapier

De typemachine maakte het mogelijk tegelijkertijd een origineel en verschillende kopieën aan te maken door carbonpapier te gebruiken. Carbonpapier, ontwikkeld in het begin van de negentiende eeuw, bevat aan een van de zijden kleurstof of inkt. Bij het uitoefenen van druk door de aanslag van de tekens op een typemachine (maar ook bij het met redelijk wat druk met de hand schrijven), geeft het carbonpapier kleurstof/inkt af op het achterliggende blad. In de typemachine plaatst men het papier voor het originele document, het carbonpapier en een blad voor de kopie achter elkaar, zodat tijdens het typen naast het origineel ook de kopie, meestal de doorslag genoemd, aangemaakt wordt. Carbonpapier kan verschillende keren hergebruikt worden, al wordt de kwaliteit van de kopieën uiteraard steeds minder.

Gelijktijdig meerdere kopieën

Ook het gelijktijdig vervaardigen van meerdere kopieën is mogelijk door achteraan de stapel telkens een vel carbonpapier en een blanco vel toe te voegen, maar ook daar vermindert de kwaliteit: hoe meer lagen er bovenop liggen, hoe kleiner de slagimpact en hoe lager de afgifte van inkt of kleurstof. Om dit deels op te vangen, werd voor kopieën meestal met zeer dun papier gewerkt (30 à 45 gram), dat ook wel bekend staat als ‘doorslagpapier’. Bij het aanmaken van meerdere kopieën gebruikte men regelmatig doorslagpapier in verschillende kleuren, om zo de bestemming van elke doorslag duidelijk te maken, bijvoorbeeld de blauwe doorslag voor het chronologisch en de groene doorslag voor het alfabetisch klassement.

Kwetsbaar karakter

In de meeste door Liberas/Liberaal Archief bewaarde twintigste-eeuwse archieven die briefwisseling bevatten, komen doorslagen veelvuldig voor. Door het kwetsbare karakter van het dunne doorslagpapier is zorgvuldige manipulatie door archivarissen en onderzoekers om scheuren, plooien en andere schade te vermijden een aandachtspunt.

Meer technische uitleg is te vinden in het onderzoeksverslag Inventarisatie van materieel verval van kantoorkopieën door Janien Kemp van Stadsarchief Amsterdam. Het gebruik van de typemachine en carbonpapier (gekoppeld aan de vrouwenemancipatie) komt aan bod in dit filmpje van de Parijse Cité des sciences & Palais de la découverte.

Illustratie: Uitgaande briefwisseling van het Willemsfonds in blauw doorslagpapier, 1987