Op 10 december 1948, 70 jaar geleden dus, werd door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties te New York de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) goedgekeurd. Deze verklaring legt de basisrechten vast van elke mens op aarde, zoals het recht op vrije meningsuiting, op vrijheid van godsdienst, op onderwijs, op menswaardig wonen, op een rechtvaardig loon, op privacy… 48 landen (waaronder België) keurden toen deze Verklaring goed. In Belgische liberale kringen werd de tekst met veel vreugde begroet. Zowel gewezen minister Julius Hoste jr. als het Liberaal Vlaams Verbond (LVV) wezen op de humane overeenkomsten tussen de UVRM en de basisprincipes van het liberalisme zoals een jaar eerder vastgelegd in het Liberaal Manifest (1947, Oxford).

In het jaar waarin Georges Orwell zijn roman 1984 schreef, Mahatma Gandhi werd vermoord en apartheid een officieel segregatiesysteem werd in Zuid-Afrika, nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (op 10 december) de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) aan. De wereld lag in puin na de Tweede Wereldoorlog, een oorlog waarin de eerbied voor de menselijke waardigheid andermaal massaal met de voeten was getreden, met genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Maar 48 landen keken hoopvol naar de toekomst en ondertekenden de tekst.

Wat vooraf ging

Op 26 juni 1945, toen de wereld terug vrede kende, werd te San Francisco het Handvest van de Verenigde Naties ondertekend. Al vlug bleek de nood aan een extra verklaring waarin de meest fundamentele rechten en plichten van elke mens op deze planeet werden vastgelegd. Een speciaal comité onder de bezielende leiding van voorzitter en presidentsweduwe Eleanor Roosevelt stelde de verklaring op.

De weg naar de goedkeuring was het resultaat van lang en hard onderhandelen. Dit was ten dele het gevolg van de snel veranderende internationale politieke verhoudingen. Na het beëindigen van de vijandelijkheden tekende zich al vlug een nieuw wereldbeeld af waarin de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan. De Koude Oorlog stond in de steigers. Het project van de Verenigde Naties kwam sterk onder vuur te liggen.

Julius Hoste jr.

Dat was ook de mening van Julius Hoste jr. (1884-1954), liberaal politicus, gewezen minister en ook eigenaar van de krant Het Laatste Nieuws. Na 1945 toonde hij een bijzondere interesse voor de internationale politiek. Hij was een van de Belgische aanwezigen op het congres in Oxford (10 tot 14 april 1947, stemming Liberaal Manifest) en werkte mee aan de uitbouw van de Liberale Internationale.

Hoste jr. begroette met grote vreugde de goedkeuring van de UVRM. In een artikel in De Vlaamse Gids (1949) omschreef hij het als “een hartverheffende boodschap, die ten goede moet komen aan de morele waarden, waarop onze West-Europese beschaving berust”. In datzelfde artikel toont hij zich evenwel ook sceptisch, want indien alle ondertekenaars van het Handvest zich aan de afspraken hadden gehouden was een bijkomende verklaring niet nodig geweest. Julius Hoste jr. onderstreept in zijn bijdrage gedetailleerd de overeenstemming tussen de liberale beginselen zoals vastgelegd in Oxford en de principes van de UVRM. Hij stelt: “In beide teksten leeft een zelfde aandrang naar het algemeen menselijke in de verheven betekenis, welke August Vermeylen aan deze woorden gegeven heeft.”

Liberaal Vlaams Verbond

Het is waarschijnlijk ook mede door zijn toedoen dat de UVRM vrij vlug zijn weg vindt in Belgische politieke kringen. Het verdrag verschijnt officieel in het Belgisch Staatsblad op 31 maart 1949. Maar de tekst is voordien reeds besproken door het hoofdbestuur van het Liberaal Vlaams Verbond (LVV), waar Julius Hoste jr. een stevige vinger in de pap heeft.

Op 12 februari 1949 neemt het LVV een motie aan (die zowel in de krant Het Laatste Nieuws als in het blad Het Volksbelang verschijnt) waarin expliciet steun wordt betuigd aan de UVRM: “Het hoofdbestuur van het ‘Liberaal Vlaams Verbond’ (…) betuigt zijn volledige instemming met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, die in elk opzicht beantwoordt aan de humanistische liberale beginselen; drukt zijn afkeer uit voor de wijze, waarop de rechtsbedeling in de totalitaire landen tot een bespotting van elk rechtsgevoel wordt gemaakt; vertrouwt, dat de opvattingen, die aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens tot grondslag liggen, op internationaal gebied en in de schoot van de verschillende naties meer en meer ingang mogen vinden; (…).”

Betekenis nu

Het liberalisme bleef in de daaropvolgende decennia de UVRM als belangrijk beschouwen, en blijft ook vandaag nog wijzen op de humane overeenkomsten tussen de liberale ideologie en de tekst. Toch kan men zich afvragen wat het belang is van een verklaring die sinds de goedkeuring door menig politiek regime met de voeten werd en nog steeds wordt getreden.

In zijn boek De geschiedenis van het liberalisme (2017, p. 232-233) wijst prof. dr. Dirk Verhofstadt vooral op het moreel belang. Dankzij de UVRM hebben en hadden diverse actiegroepen, burgerrechtenorganisaties, vrouwenbewegingen, gekoloniseerde volkeren en andere onderdrukten een stevig moreel wapen om veranderingen te eisen en af te dwingen. Hij eindigt zijn beschouwing met de vaststelling dat mede als gevolg hiervan het streven naar vrijheid een evidentie is geworden in de tweede helft van de twintigste eeuw.

Klik hier voor de inventaris van het archief van Julius Hoste jr.

Klik hier voor het nummer van Het Volksbelang (12 februari 1949) met de motie van het Liberaal Vlaams Verbond.