In het Brusselse Jubelpark liep van 25 mei tot 30 juni 1946 de tentoonstelling “Hitleriaansche gruwelen”. Deze rondreizende tentoonstelling was reeds in Parijs en London te zien geweest en was het werk van Jacques Billiet, hoofd van de Franse “Service d’information des crimes de guerre”. In België kwam ze onder de hoede van het ministerie van Wederopbouw en stond Solidariteit (een deel van de verzetsorganisatie het Onafhankelijkheidsfront) in voor de uitvoering. Na Brussel was de tentoonstelling in verschillende Franse steden te zien.
Deze exposities zijn te kaderen in de informatiestroom die sedert de bevrijding van de kampen in 1945 was op gang gekomen. Oorspronkelijk nog een onderdeel van de psychologische oorlogvoering, werd na de Bevrijding gestreefd om de gruweldaden van het nazibewind aan de brede bevolking te tonen. De nazivervolgingen waren oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid.
Geheel in die trend is ook de catalogus van de “Hitleriaansche gruwelen” die Liberas onlangs ontving. Dit boekje met karmijnrode kaft, waarop een door een nazi-dolk gewonde Belgische leeuw in ketens prijkt, drukt de lezer op de feiten. Een beschrijving van de tentoonstellingsruimtes wordt geïllustreerd met foto’s van uitgemergelde lijken en verbrandingsovens uit de Duitse vernietigingskampen. De expositie in het Jubelpark omvatte foto’s en films, reconstructies van kampen en folterkamers, en tal van memorabilia. In de Belgische versie werd bijzondere aandacht besteed aan Breendonk als de belichaming van de naziterreur op eigen bodem.
Het beschermcomité van de tentoonstelling bestond uit alle ministers van de toenmalige regering-Van Acker III (een coalitie van socialisten, communisten en liberalen), de rectors van de Belgische universiteiten, evenals organisaties van politieke gevangenen en weerstanders.
Om de mogelijke kritiek van sensatiezucht en een al te verregaande popularisering van de reeds versnipperde Belgische oorlogsherinnering te vermijden, beklemtoonden de organisatoren in de catalogus hun pedagogische ambitie. De tentoonstelling ging immers verder dan alleen het illustreren van de gruwelen van het nazisme met beelden en cijfers. Met een historisch overzicht van de opkomst van het nationaalsocialisme in Duitsland werd een ruimere context geschetst. Op die manier zou een “waakzame” mensheid voortaan de “diepe wortelen van het kwaad” herkennen en kon een herhaling worden vermeden – zo dacht men toch. Ook de communistische minister van Wederopbouw Jean Terfve drukte in zijn openingstoespraak de hoop uit “er een les voor de toekomst uit te trekken”. Ondanks de pedagogische inslag waren kinderen onder de zestien niet toegelaten.
Opvallend, maar typerend voor de perceptie van de oorlogsherinnering in die jaren, is dat relatief weinig aandacht werd besteed aan de Jodenvervolging. Als er al sprake was van antisemitisme, dan was dat vooral in de context van Frankrijk. Bovendien beweerde de catalogus dat de rassentheorieën er niet waren om “hun werkelijk antisemietisch karakter te toonen”, maar eerder “een middel als zoovele andere om te overheerschen, een uitvlucht voor buitensporigheden van allen aard, en voor de schaamtelooze roofzucht”. De gefotografeerde kampbewoners en lijken in het boekje zijn dus anonieme slachtoffers en konden dus evengoed als verzetslieden of politieke gevangenen worden geïnterpreteerd. Deze marginalisering van de raciale vervolging in de naoorlogse periode staat volledig haaks op het beeld van de Joodse genocide dat in latere decennia in de “Hitleriaansche gruwelen” en Wereldoorlog II de overhand zou krijgen. De oorlogsherinnering is hoe dan ook een harde noot.
Bronnen
Bruno Benvindo & Evert Peeters, Scherven van de oorlog. De strijd om de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog, 1945-2010. Antwerpen, 2011.
Pieter Lagrou, Heroes, martyrs, victims. A comparative social history of the memory of World War II in France, Belgium and the Netherlands, 1945-1965. Leuven, 1996.
BelgicaPress (geraadpleegd op 20/06/2022):
De Nieuwe Standaard, 17.5.1946.
