In 2021 kwam Liberas in het bezit van een geschilderd portret van Jan Van Rijswijck (1853-1906), liberaal volksvertegenwoordiger en burgemeester van Antwerpen. Het doek en de pleisteren omlijsting waren zwaar beschadigd. Er werd beslist om de lijst te verwijderen en enkel het doek te herstellen. Restauratrice Gerarda Schuurmans ging in de lente van 2022 aan de slag en is intussen al een flink eind gevorderd. Tijd voor een tussentijds verslag.
Het portret (90 x 160 cm) werd geschilderd door Edward Van Rijswijck (1871-1931), een neef van de geportretteerde burgemeester. Het dateert vermoedelijk van eind 19de eeuw en hing wellicht ooit te pronken in een statige Antwerpse burgerwoning. Bij een eerste oppervlakkig onderzoek werd al duidelijk dat het olieverfschilderij al eens eerder gerestaureerd werd. Deze primitieve restauratie, die wellicht al decennia geleden plaats vond, gebeurde met de beste bedoelingen, maar deed meer kwaad dan goed.
Krabben op de rug
Op de rugzijde werd destijds een substantie aangebracht om het doek te consolideren. Maar welk product hiervoor gebruikt werd? Zelfs een ervaren restauratrice als Gerarda heeft er een beetje het raden naar.
Gerarda: Normaal wordt daar bijenwas met een klein beetje hars voor gebruikt. Dat lost vrij gemakkelijk op met White-spirit. Maar hier loste er niets op. Soms kan strijken met absorberend papier ook een oplossing zijn, maar hier plakte mijn papier er gewoon in. Ik veronderstel dat men destijds veel te veel hars heeft gebruikt.
De enige oplossing was alles van de rugzijde wegkrabben met een scalpel.
Gerarda: Afgelopen zomer was de krabzomer op de rug van Jan Van Rijswijck. Ik krijg eerlijk gezegd een beetje tandpijn als ik zie hoeveel uren ik daarmee ben bezig geweest. Millimeter na millimeter werd dat goedje voorzichtig weggekrabd waardoor de achterzijde nu eindelijk proper is.
Papier en vernis
Tijdens het reinigen van de achterkant, werd de voorzijde beschermd met een laag papier. Bij het terug verwijderen van die papieren laag, kwam er al heel wat bevuild vernis los.
Gerarda: Vernis vergeelt met de jaren. Het is nu de bedoeling om al die oude vernis te verwijderen. Dat gebeurt met een wattenstaafje en een solvent. Op die wijze komen de oorspronkelijke kleuren van het schilderij weer tot leven.
Maar bij dit monnikenwerk is opnieuw een onverwacht probleem opgedoken.
Gerarda: De huidige vernislaag werd vrijwel zeker bij de vorige restauratie aangebracht. En ook dat gebeurde niet echt professioneel. Want op sommige plekken zit die vernislaag er veel dikker op en heeft ze ook de verf aangetast. Een zeer vervelend probleem, want dat zijn nu allemaal kleine, witte plekjes die in een latere fase geretoucheerd moeten worden.
En wat nu?
Gerarda: Het schilderij is op diverse plekken beschadigd. Het gaat niet enkel om die witte plekjes maar ook om scheuren en gaatjes in het doek. Die moeten aan de achterzijde hersteld en verstevigd worden. Daarna worden de niveauverschillen langs de voorzijde opgevuld met een mengeling van krijt en dierlijke lijm.
Pas daarna kan het retoucheerwerk beginnen. Vreemd genoeg gebeurt dat niet met olieverf.
Gerarda: Het kan inderdaad een beetje raar klinken dat een olieverfschilderij niet met olieverf wordt hersteld. Maar de oorspronkelijke verf heeft al een verouderingsproces ondergaan. Met nieuwe olieverf kan je wel dezelfde kleur bereiken, maar na een paar jaar zit je al met verkleuringen. Daarom worden de beschadigingen eerst gekleurd met aquarel. Dan wordt er een eerste vernislaag opgezet. Pas daarna wordt elk plekje gefinaliseerd met pigment.
Hoelang zal het nog duren alvorens het schilderij weer zijn oorspronkelijke pracht heeft teruggekregen? Gerarda durft zich niet vast te pinnen op een datum.
Gerarda: Elk schilderij is anders en een timing is daarom moeilijk te zeggen. Met de vernis aan de voorzijde gaat het ook weer niet zoals voorzien. Die gaat er veel moeilijker af dan ik gehoopt had. En daarna moeten al die herstellingen en retouches nog gebeuren. Maar laten we het positief bekijken: ik durf te hopen dat het werk nu ongeveer halfweg is.
Liberas kan dit schilderij restaureren dankzij de gewaardeerde steun van vzw. Sociumi. Deze restauratie wordt dus zeer waarschijnlijk in de loop van 2023 afgerond.
