De rol van liberale figuren in het vroegste verzet in Antwerpen is goed gedocumenteerd. In het eerste hoofdstuk van de recent verschenen uitgave Stad in Verzet zet historicus Nico Wouters de belangrijkste namen en initiatieven op een rij. Zo was Marcel Alexandre, journalist bij de Franstalige liberale krant Le Matin, een van de eersten die al in juni 1940 het clandestiene blad Le Précurseur oprichtte. Ook leden van de Jeunesses Libérales, onder leiding van boekhandelaar-journalist Fernand Rahier, droegen hun steentje bij met de publicatie van Le Clan d’Estin vanaf november 1940. De Duitse bezetter trad echter hard op, en tegen het voorjaar van 1941 werden veel van deze verzetsleden gearresteerd, waarmee hun activiteiten de kop werden ingedrukt.

Ondertussen was Carlo Buysaert, voorzitter van de liberale Jonge Wacht, actief met het verzetsblad De Vrijheid. Voor Vrijheid, Vorst en Vaderland (vanaf eind 1940). Hij wist vele jonge liberalen te mobiliseren. Ook de Jonge Geuzenwacht, een andere liberale verzetsgroep, rekruteerde aanvankelijk uit militaire en onderwijskringen. Onderwijzer Marcel Louette groeide uit tot een centrale figuur in wat later de Witte Brigade/Fidelio zou worden. Deze verzetsbeweging speelde een steeds actievere rol in sabotage en gewapend verzet naarmate de oorlog vorderde.

De historica Babette Weyns heeft de rol van Marcel Louette als leider van de Witte Brigade uitvoerig bestudeerd. In een apart hoofdstuk in dit boek beschrijft zij de risico’s van het verzetswerk, zoals blijkt uit de arrestatie van zowel Louette als zijn echtgenote. Na gevangenschap in Duitse kampen, keerden zij na de oorlog terug naar Antwerpen.

Een sociaal plafond

Wouters onderzoekt in zijn analyse waarom liberale figuren zo prominent aanwezig waren in het verzet. Opmerkelijk is dat hun betrokkenheid niet voortkwam uit directe partijopdrachten of vrijmetselaarsnetwerken, maar uit individueel initiatief. Hij stelt zelfs dat het niet louter het liberale vrijheidsdenken was dat hen dreef om in opstand te komen tegen het nazisme.

Een deel van de verklaring voor hun betrokkenheid ligt volgens Wouters in de vooroorlogse situatie. De liberale partij had in Antwerpen weinig politieke slagkracht en veel leden stuitten op een ‘sociaal plafond’. Voor jonge liberalen bood de oorlog een kans op sociale vooruitgang. Dit liberale verzet kan daarom ook worden gezien als een poging tot maatschappelijke erkenning door groepen die tot dan toe weinig invloed hadden.

Echter, zoals Wouters opmerkt, bleek dit streven niet succesvol. Bij de eerste naoorlogse verkiezingen boekten de liberalen, net als de communisten, weinig winst. Dit leidde bijkomend tot een gevoel van teleurstelling en desillusie bij veel verzetslieden, die hun levens hadden geriskeerd zonder daar politieke erkenning voor terug te krijgen.

Het boek Stad in verzet. Antwerpen tijdens de Tweede Wereldoorlog onder redactie van Nico Wouters & Frank Seberechts is beschikbaar in de boekencollectie van Liberas en te consulteren in de leeszaal.

(Dit artikel is een samenvatting van een bijdrage die is verschenen in Het Volksbelang).