De internationale conferentie iPres, die zich richt op duurzaam digitaal bewaren, vond dit jaar plaats in Gent van 16 tot 19 september 2024. Meemoo, Digitaal Archief Vlaanderen, VRT en UGent stonden in voor de organisatie. Liberas-medewerkers waren eerder op iPres-Amsterdam (2019) en iPres-Glasgow (2022). Jeroen Buysse, hoofd digitale processen, volgde de conferentie online op iPres-Champaign-Urbana (2023). Het lag bijgevolg voor de hand dat voor de bijeenkomst in de thuisstad present werd getekend. Vier Liberas-medewerkers woonden de conferentie bij. Elk vanuit hun eigen specialisatie (digitale processen, collectiebeheer en beleidsprocessen) delen zij in deze bijdrage enkele observaties en belangrijke trends en ontwikkelingen binnen het vakgebied van digitale preservering.

Gebruiksrechten en eigenaarschap

Een belangrijk onderwerp dat tijdens de conferentie aan bod kwam, is het omgaan met gebruiksrechten, auteursrecht en privacy bij het digitaal bewaren van collecties. Organisaties, ongeacht hun grootte, worstelen met deze kwesties. Hoewel digitalisering steeds meer toegankelijkheid biedt, rijst de vraag hoe organisaties omgaan met eigenaarschap, vooral wanneer het materiaal publiekelijk wordt gedeeld. Deze juridische en ethische overwegingen zijn essentieel in het internationale debat over digitaal behoud.

Internationale verschillen en samenwerking

De conferentie onderstreepte ook het internationale karakter van digitale preservering. Hoewel er wereldwijd een gedeeld streven is naar het bewaren van digitale archieven, zijn er duidelijke regionale verschillen zichtbaar. Zo werd opgemerkt dat de Angelsaksische landen een leidende rol spelen in de discussie en innovatie, terwijl landen zoals Frankrijk meer hun eigen weg gaan en Duitstalige landen vooral inzetten op hardware-innovaties zoals DNA-opslag en het gebruik van glasplaatjes voor langdurige opslag. België en Nederland wisten zich goed te profileren op de conferentie, waarbij Nederland opviel door het winnen van een iPres-award, ondanks de kleinere omvang van het land.

De rol van digitale archieven in onzekere tijden

Een ander terugkerend thema was de toenemende relevantie van digitale archieven in een tijd van mondiale onzekerheden. Digitale archieven kunnen een cruciale rol spelen in het verbinden van de wereld en in het tegengaan van desinformatie, zoals fake news. Dit maakt het behoud van digitale archieven belangrijker dan ooit, niet alleen vanuit een cultureel perspectief, maar ook vanuit een sociaal en politiek oogpunt. Archieven zoals Archive.org zijn voorbeelden van hoe deze collecties kunnen bijdragen aan het behoud van waarheidsgetrouwe informatie.

Innovaties in digitalisering en preservering

De technologische kant van digitale preservering kreeg ook veel aandacht. Zo werd tijdens de zogenaamde Great Preservation Bake-Off-sessies wel duidelijk dat de workflows voor het preserveren van digitale bestanden steeds meer gestandaardiseerd raken. Tools voor toegankelijkheid en doorzoekbaarheid van bestanden ontwikkelen zich snel. Een voorbeeld hiervan is Named Entity Recognition, een technologie waarmee door documenten wordt gezocht naar belangrijke termen, zoals gedemonstreerd door Libnova.

Bij audiovisuele bestanden is er speciale aandacht voor kwaliteitscontrole. Naast de reguliere preserveringsworkflows worden er extra stappen genomen om te zorgen dat beeld- en geluidskwaliteit goed blijven, en deze controles worden ook zelf bewaard.

Lokaal en internationaal kennis delen

Een belangrijk onderdeel van iPres was het opstarten van lokale gemeenschappen en werkgroepen rond digitale preservering. Deze samenwerkingen bieden een platform voor technici en andere professionals om hun kennis te delen en nieuwe ideeën te toetsen aan ervaringen van collega’s wereldwijd. Opvallend was dat onderwerpen die niet direct aansloten bij iemands specialisme toch voor inspiratie konden zorgen, wat de waarde van cross-sectorale samenwerking benadrukte. Tot slot is opgemerkt dat Belgische sprekers op het gebied van digitalisering goed meekonden in het internationale gezelschap.

Kritiek op cloud computing

Een opvallende trend bij grotere organisaties en universiteiten is de beweging richting ‘de-clouding’, waarbij bestanden niet langer in de cloud worden opgeslagen, maar on-premise (lokaal) worden bewaard. Deze keuze wordt vaak ingegeven door zorgen over de controle over data, veranderingen in prijsbeleid van commerciële cloudaanbieders en nationale gevoelens. Het is belangrijk om bij het kiezen van een systeem of workflow ook te denken aan de exit-strategie. Een uitzondering op deze trend vormen The National Archives in het Verenigd Koninkrijk. Daar ziet men juist voordelen in cloudopslag omdat dit hen meer ruimte geeft om zich te concentreren op belangrijkere preserveringskwesties.

Milieu-impact van digitale technologie

Tot slot werd er ook aandacht besteed aan de milieu-impact van digitale technologie. De ‘carbon footprint’ van digitale opslag is een groeiende zorg, en organisaties moeten niet alleen nadenken over de kosten en toegankelijkheid van hun digitale archieven, maar ook over de langetermijnimpact op het milieu. Dit vraagt om strategische keuzes, waarbij ook innovatie en technologie een belangrijke rol spelen.

Conclusie

De iPres-conferentie 2024 heeft laten zien dat digitale preservering een dynamisch en multidisciplinair vakgebied is, waar juridische, technologische en maatschappelijke vraagstukken samenkomen. De conferentie benadrukte het belang van internationale samenwerking, regionale diversiteit en technologische innovatie. Tegelijkertijd werd duidelijk dat er nog veel uitdagingen zijn op het gebied van auteursrecht, eigenaarschap en de ecologische impact van digitalisering. De regio Vlaanderen bewees zich als een belangrijke speler in dit internationale speelveld, met een actieve bijdrage aan de wereldwijde discussie over de toekomst van digitaal bewaren.