Op 3 juni 2024 is het 100 jaar geleden dat auteur Franz Kafka (Praag, 3 juli 1883 – Kierling, 3 juni 1924) overleed. Lezers vinden nog steeds de weg naar zijn werk. Onderzoekers blijven aan de slag met de figuur en zijn oeuvre. Ongeveer 75 jaar geleden (ca. 1950) lanceerde de Gentse hoogleraar Herman Uyttersprot een verrassende hypothese. Hij kwam tot de conclusie dat de roman Der Prozess wel eens fout kon opgebouwd zijn. De these kreeg in wetenschappelijke middens nooit de aandacht die ze ongetwijfeld verdiende. Uyttersprot-biograaf Joris Dedeurwaerder beschreef het verhaal gedetailleerd in de publicatie die Liberas publiceerde in 2018.
Toen Kafka overleed was een groot deel van zijn literair werk nog ongepubliceerd. Zijn vriend Max Brod vond de teksten te belangrijk en zorgde de daaropvolgende jaren voor de uitgave van romans zoals Het Slot, Amerika en Het Proces. Herman Uyttersprot, verbonden aan de afdeling Germaanse Talen en Literatuur van de Gentse Rijksuniversiteit, had vooral dat laatste werk met aandacht gelezen en herlezen. Hij was tot de conclusie gekomen dat er iets niet helemaal klopte in de chronologie van de hoofdstukken.
Uyttersprot zette zich aan het puzzelen en stelde een andere chronologie voor. Naar eigen zeggen kon hij met bijna wiskundige zekerheid (in de geest van Kafka) een chronologische volgorde vaststellen. De hoogleraar was ervan overtuigd dat zijn hypothese in gespecialiseerde kringen het effect ging hebben van ‘een kleine atoombom’. Het liep evenwel niet zo’n vaart. De sensatie bleef beperkt tot een wereldwijde en langdurige polemiek in filologenkringen en vaktijdschriften. In gastcolleges aan universiteiten in Nederland, Duitsland, Noorwegen en Engeland mocht hij tientallen keren zijn kijk op Kafka toelichten. Sommige collega’s wilden hem wel volgen, anderen wezen de stelling volledig af.
Het debat beheerste Uyttersprots verdere leven. Max Brod, die de literaire erfenis van Kafka overzag, koos niet geheel onverwacht voor een afwijzende houding van Uyttersprots ideeën. Hij reageerde scherp, zij het enkel nadat het Duitse magazine Der Spiegel in het nummer van 25 juni 1957 een artikel had gepubliceerd waar enige sensatie niet in ontbrak. De Gentse hoogleraar zou zich de jaren nadien nog bitter uitlaten over de soms hautaine onverschilligheid van vakgenoten die nauwelijks belangstelling bleken op te brengen voor de gastcolleges die hij in Duitse universiteiten aan het Kafkaprobleem wijdde. Het leek er volgens hem op dat ze het eigenlijk eerder ongepast vonden dat een professor uit een Vlaamse universiteit naam had gemaakt met een topic dat tot hun literatuur behoorde.
Aan het lezende publiek in Vlaanderen is de wereldwijd gevoerde discussie grotendeels onopgemerkt voorbijgegaan. Toch hebben Uyttersprots ideeën ongetwijfeld bijgedragen tot het Kafka-onderzoek en speelden onderliggend ook wel mee bij het tot stand komen van meer tekstkritische uitgave van Kafka’s werk.
Het verhaal is uitvoerig beschreven voor Joris Dedeurwaerder in Herman Uyttersprot. Een biografie (Gent, 2018) in het hoofdstuk Uyttersprot korrigiert Kafka, p. 517-567. Lees online via deze link. In jaargang 1953 van De Vlaamse Gids schreef Uyttersprot enkele bijdragen over Kafka en zijn werk (te raadplegen in de leeszaal van Liberas of online via DBNL Liberas bezit een uitgebreid archief over Herman Uyttersprot, dat evenwel nog niet is geïnventariseerd.
