De voorbije jaren digitaliseerde Liberas al heel wat deelcollecties uit het archief van het Willemsfonds. Denk maar aan de omvangrijke briefwisseling (1862-1914), de aan nationale of plaatselijke overheden gerichte petities (1860-1913) of aan de collectie uitnodigingen voor activiteiten van de afdelingen (1880-1886). Vrijwilligers digitaliseerden nu ook de collectie jaarverslagen die sinds kort te raadplegen is op de website van Liberas.

Het Willemsfonds

Het Willemsfonds werd opgericht op 21 februari 1851 en is daarmee de oudste cultuurvereniging in Vlaanderen. De vereniging groeide uit tot een van de belangrijkste vrijzinnig liberale protagonisten in de Vlaamse ontvoogdingsstrijd en is vandaag de dag nog steeds actief.

“Willende de nederduitsche tael en letterkunde en al wat haer aengaet krachtdadig ondersteunen en aanmoedigen, ter versterking van den algemeenen nationalen geest in België, hebben eenige welmeenende voorstanders van onze intellectuele belangen voorgenomen een Fonds daer te stellen, dat den naem zal voeren van Willems-fonds, ter verheerlyking van den man wiens naem het draegt, en dat tevens moet dienen ter bereiking van het doel waernaer die beroemde geleerde gedurende zyn gantsche leven zoo yverig heeft gestreefd.”
Jaarverslag van de werkzaamheden van het Willemsfonds in de jaren 1851-1852

De jaarverslagen van het Willemsfonds

De eerste jaren van haar bestaan stonden in het teken van het verspreiden van het gebruik van het Nederlands, bijv. door het uitreiken van prijzen voor “romancen, kooren en volksliederen”. Om te kunnen meedingen moest men drie gedichten inleveren. De te winnen prijs was vijftig frank. Het Willemsfonds liet het beste gedicht daarna door “bekwame toonzetters” op muziek brengen. Bedoeling was onder andere om “in zekere mate, wansmaek en zedeloosheid uit de volksliedjes te weren”. Dat er kritisch geoordeeld werd, bleek in 1857. Tijdens dat jaar vond de jury dat geen enkele inzending voldoende was voor de hoofdprijs.

Er werden ook prijzen, meestal boeken, toegekend aan leerlingen die zich in het Nederlands hadden onderscheiden. In het eerste werkingsjaar 1851 werden deze prijzen uitgereikt in het Sint-Barbara College in Gent. Voorzitter Jules de Saint-Genois werd daarvoor op het college uitgenodigd. Maar de prijzen werden niet aanvaard door het Koninklijk Atheneum in Gent (“buiten alle verwachting”). Het Willemsfonds zond de boeken dan maar rechtstreeks naar de leerlingen thuis. De latere secretaris en voorzitter van het Willemsfonds, Julius Vuylsteke, kreeg zo als leerling aan het stedelijk Atheneum in 1852 boeken toegestuurd als beloning voor het behalen van de eerste prijs in het “Nederduitsch”.

Verder gaf het Willemsfonds boeken uit, zoals bijv. Over de Welvoegelykheid, “een beknopt maar kernig volks-boek, zoo nuttig als aentrekkelyk”, en liederenboeken.

Vanaf 1862 werden ook de eerste Nederlanders lid, weliswaar met de bedenking: “Te lang hebben zij de pligten maar half vervuld, welke de solidariteit tusschen broeders van hetzelfde gezin voorschrijft aan dengene die helpen kan, jegens hem, die hulp behoeft.”

Om zijn werking over gans Vlaanderen uit te breiden, richtte het Willemsfonds vanaf 1868 afdelingen op. De jaarverslagen van deze afdelingen werden ook meegenomen in het algemeen jaarverslag, samen met de ledenlijsten. In 1880 vinden we bijv. ledenlijsten terug van een 25-tal afdelingen.

Ook de financiële toestand van het Willemsfonds komt in de jaarverslagen aan bod. Van zeer summier in de beginjaren (“een subsidie van de Staat van 500 frank” in 1858), tot gedetailleerde afrekeningen en begrotingen voor het komende jaar (bijv. in 1880).

De jaarverslagen van het Willemsfonds zijn dus inhoudelijk interessant om de koers van het Willemsfonds doorheen de jaren te kunnen bepalen, maar ook als statistische bron door de aanwezigheid van afrekeningen en begrotingen en ook ledenlijsten (met beroep van de leden).

De jaarverslagen zijn afkomstig uit de jaarboeken van het Tijdschrift van het Willemsfonds (1851-1913) en uit het archief van het Willemsfonds (1919-2004). Ze zijn terug te vinden via de zoekmodule op liberas.eu of via deze link.