Op 1 februari 1989 ging VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij) van start. Het doorbreken van het BRT-monopolie was jarenlang een politiek twist- en strijdpunt, een discussie waarin vooral de Vlaamse liberalen het voortouw namen. Nu, dertig jaar later, lijkt commerciële televisie in Vlaanderen een evidentie. Maar ooit was het anders.
Wat voorafging
De openbare televisieomroep beschikte sinds haar ontstaan in 1953 over een monopolie. De staatsomroep verzorgde zowel Nederlandstalige (BRT) als Franstalige (RTBF) uitzendingen. Beide zenders waren in de praktijk grotendeels uit elkaar gegroeid. In het Franstalig landsgedeelte kreeg de RTBF-televisie geduchte concurrentie van de commerciële zender RTL, een zender uit het ministaatje Luxemburg, maar inhoudelijk grotendeels gericht op Franstalig België. In Vlaanderen keken veel kijkers naar het ontspanningsaanbod op de Nederlandse zenders omdat ze het aanbod van de BRT te eenzijdig of te saai vonden.
Doorn in het oog
Het monopolie was een doorn in het oog van een aantal ruimdenkende politici, vooral uit liberale hoek. Met een aantal ideologische argumenten wilden de liberalen dit monopolie doorbreken. Enerzijds vonden zij de situatie in strijd met de principes van de vrije markt. Anderzijds was ook de onafhankelijkheid van de pers voor hen primordiaal. De BRT – door velen gezien als een “rode burcht” – kon volgens hen niet garant staan voor objectieve berichtgeving. Deze discussie moeten we ook zien in het licht van de toen nog veel sterkere maatschappelijke verzuiling.
Een eerste stap
Aanvankelijk wilde men de rol van de gastprogramma’s (de zogenaamde “uitzendingen door derden”) opwaarderen. Het idee was onder meer om de zendgemachtigde verenigingen duiding en commentaar bij het nieuws te laten geven. Toen hier weinig draagvlak voor was, werd de roep om een tweede Vlaamse televisiezender met een eigen onafhankelijke nieuwsgaring steeds groter. Een eerste stap was het doorbreken van het BRT-radiomonopolie. Dit monopolie was de facto al doorbroken door de vrije radio’s, maar Karel Poma, de eerste vrijzinnige minister van Cultuur in de Vlaamse Executieve Geens I (de voorloper van de huidige Vlaamse regering, 1981-1985), realiseerde voor deze vrije radio’s een wettelijk kader. Op die manier effende hij het pad voor zijn opvolger Patrick Dewael.
Uitgeverswereld
Het was duidelijk dat men de Vlaamse uitgevers van dag- en weekbladen mee aan boord moest nemen in het commerciële televisie-verhaal. Zij konden garant staan voor het nagestreefde pluralisme. Bovendien stonden diezelfde uitgevers zeer argwanend tegenover televisiereclame. Niet onterecht vreesden ze hierdoor inkomensverlies voor de geschreven pers. De nieuwe zender mocht geen concurrentie voor hen worden. Door hen bij het VTM-verhaal te betrekken werd deze vrees weggenomen. Onder het beleid van Patrick Dewael, gemeenschapsminister van Cultuur in de Vlaamse Executieve Geens IV (1988-1992), werd uiteindelijk het zogenaamde Kabeldecreet goedgekeurd waardoor commerciële televisie in Vlaanderen mogelijk werd. Op 1 februari 1989 ging VTM van start. De strijd om de kijkcijfers kon beginnen.
Ommezwaai
Aanvankelijk werd de zender op hoongelach onthaald, maar al vlug bleek de formule een commercieel succes. Het laagdrempelige ontspanningsaanbod van VTM was nooit gezien in Vlaanderen maar zorgde tegelijk voor een tweespalt: de naïeve VTM-kijker versus de BRT-meerwaardezoeker. Het duurde nog jaren alvorens de openbare omroep zich aanpaste aan de nieuwe marktsituatie. Andere Vlaamse commerciële zenders zagen de daaropvolgende decennia het licht. De komst van VTM betekende een ommezwaai voor het Vlaamse televisielandschap waarin vandaag diverse zenders en streamingdiensten strijden om de gunst van de kijker.
Klik hier voor de brief van minister Patrick Dewael met het besluit tot erkenning.
Klik hier voor een brochure van het openingsgala van VTM.
Klik hier voor een filmpje met onder meer Patrick Dewael, minister van Cultuur en Jan Merckx, voorzitter van de Raad van Bestuur van VTM, die klinken op een succesvolle start.
